We hebben de voorbije jaren geleerd om kritisch te kijken naar vet, suiker en zout. Maar de nieuwste indringer in onze keuken is onzichtbaar en daardoor des te verraderlijker, microplastics. Ze dwarrelen rond in de lucht, ze glippen binnen via ons water en ze hechten zich aan voedsel dat we dagelijks eten. Wie denkt dat dit enkel een milieuprobleem is, vergist zich, het is ook een keukenprobleem. En daar kan je zelf iets aan doen. Culinaire Ambiance vertelt je graag hoe.
Van glitter tot groentetuin
De Belgische FOD Volksgezondheid lanceerde al een campagne rond hoe microplastics hun weg vinden van autobanden en fleece truien tot in mosselen, bier en zelfs placenta’s. De boodschap is duidelijk: we ademen, drinken en eten plastic. Nieuwe Europese regels bannen intussen bewust toegevoegde microplastics in producten zoals scrubs, speelgoed en glitters. Maar dat pakt slechts een fractie van het probleem aan. De rest ontstaat uit slijtage, hitte en dagelijks gebruik, net daar waar we als koks, zowel professioneel als thuis, wel wat controle over hebben. Een fles water opentrekken? Dat levert tot 553 microplastics per liter op door de wrijving van de dop. Een plastic snijplank gebruiken? Elke snede scheurt honderden microscopische deeltjes los. Een plastic kom in de magnetron? De hitte maakt dat de polymeren letterlijk beginnen afbrokkelen, miljoenen deeltjes per portie. Zelfs een kop hete thee uit een gewoon theezakje kan miljarden nanoplastics vrijgeven.
Wat zegt de wetenschap?
De Amerikaanse onderzoekster Tracey Woodruff, professor aan de University of California San Francisco, waarschuwt dat veelgebruikte chemische stoffen in plastic zoals BPA, ftalaten en PFAS zich gedragen als hormonen. Ze verstoren processen in ons lichaam die instaan voor vruchtbaarheid, groei en stofwisseling. Dierstudies linken inname van microplastics aan verminderde vruchtbaarheid en een verhoogd risico op kanker in het spijsverteringskanaal. Toch blijft de wetenschap voorzichtig. Belgische onderzoekers van de UGent stelden in opdracht van de overheid vast dat microplastics op celniveau ontstekingsreacties en oxidatieve stress kunnen veroorzaken maar het verband met ziektes als kanker of obesitas is nog niet sluitend. De conclusie? Voorzichtigheid is verstandig, panikeren hoeft voorlopig (nog) niet.
Wat kan je in de keuken doen?
Voor koks is dit vooral een kwestie van techniek en materiaalkeuze. Gebruik houten of bamboe snijplanken voor groenten en fruit en een aparte kunststofplank voor rauw vlees of vis. Spoel rijst altijd voor het koken want dat vermindert microplastics met 20 tot 40 procent. Warm niets op in plastic. Gebruik glas, keramiek of roestvrij staal. Vermijd versleten anti-aanbakpannen en gebruik houten lepels in plaats van plastic spatels. Kies voor losse thee of papieren zakjes zonder kunststof. Filter kraanwater, zelfs een eenvoudige koolstoffilter haalt tot 90 procent van de microplastics weg. Let ook op bij het openen van verpakking, het openscheuren of snijden van plastic genereert 0,46–250 microplastics per centimeter, recht je mise-en-place in. Knip netjes, gebruik een schaar en vermijd agressief “zagen”. Vermijd plastic verpakkingsmateriaal en maak maximaal gebruik van een herbruikbare boodschappentas, drinkfles of brooddoos. Koop losse groenten en fruit. Koop zo veel mogelijk biologisch en eet vaak lager in de voedselketen, meer granen, fruit en groenten, omdat veel giftige stoffen zich ophopen in dieren die hoger in die keten staan doordat ze andere dieren of planten eten.
Dat zijn geen modieuze reflexen, maar gezond verstand. Net als een mes dat je scherp houdt, houden deze keuzes je eten zuiverder. De strijd tegen microplastics begint niet in een laboratorium of parlement maar aan het aanrecht. Kleine handelingen, groot effect. Dat herinnert ons eraan dat koken, in zijn zuiverste vorm, altijd begint met respect voor wat echt is en eindigt met een bord dat niet alleen goed smaakt, maar ook goed voelt.